Tên gọi và hệ thống

Ban đầu, tuân thủ việc thực hiện nghị quyết về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh theo nhiệm kỳ của Quốc hội khóa XIII, Chính phủ đã chỉ đạo MOLISA phối hợp với các cơ quan khác tổ chức xây dựng dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Dạy nghề. Tuy nhiên, theo Hiến pháp 2013, không có thuật ngữ "dạy nghề" mà chỉ có thuật ngữ "giáo dục nghề nghiệp"[15] và thuật ngữ "học nghề"[16] tại Điều 61 quy định về giáo dục. Có nghĩa là việc học nghề, bao gồm cả học nghề ở trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng đều thuộc về giáo dục nghề nghiệp.[17] Trên thế giới thường dùng thuật ngữ "Vocational Education and Training" (VET) với nghĩa giáo dục và đào tạo nghề hoặc "Technical Vocational Education and Training" (TVET) với nghĩa giáo dục kỹ thuật và đào tạo nghề và đều được hiểu chung theo nghĩa rộng là giáo dục nghề nghiệp (Vocational Education). Ban Soạn thảo nghiên cứu xét thấy Luật Giáo dục nghề nghiệp của nhiều nước sử dụng thuật nghữ VET hoặc TVET và có một số nước, sử dụng chính thuật ngữ "Vocational Education" cho tên luật – Vocational Education Law, chẳng hạn như Latvia,[18] Trung Quốc,[19] Cộng hòa Ireland.[20] Do đó, để bảo đảm tuân thủ Hiến pháp và hội nhập với các nước trong khu vực và quốc tế, "Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Dạy nghề" được đổi tên thành "Luật Giáo dục nghề nghiệp" trong giai đoạn soạn thảo và ban hành. Bên cạnh đó, từ khi soạn thảo, có nhiều quan điểm về việc giao nhiệm vụ quản lý ngành này cho MOLISA hay Bộ Giáo dục và Đào tạo,[10][21] luật định Chính phủ phân công,[22][23] và sau đó Chính phủ đã ban hành nghị định phân công cơ quan quản lý là MOLISA.[24]

Theo quy định của Luật Giáo dục 2005, giáo dục nghề nghiệp chỉ bao gồm: trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề. Trong dạy nghề lại có các trình độ sơ cấp nghề, trung cấp nghề và cao đẳng nghề. Theo đó, hệ thống giáo dục Việt Nam có 2 trình độ trung cấp, 2 trình độ cao đẳng và do 2 cơ quan quản lý khác nhau. Để khắc phục bất cập nêu trên, luật định cấu trúc lại hệ thống giáo dục quốc dân làm thay đổi toàn diện cấu trúc hệ thống giáo dục nghề nghiệp, với hệ thống giáo dục nghề nghiệp mới bao gồm trình độ sơ cấp; trình độ trung cấp và trình độ cao đẳng.[25] Với việc cấu trúc lại hệ thống trình độ đào tạo, cơ sở giáo dục nghề nghiệp có sự đổi mới, gồm trung tâm giáo dục nghề nghiệp – thống nhất của trung tâm kỹ thuật, tổng hợp, hướng nghiệp và trung tâm dạy nghề; trường trung cấp – thống nhất của trường trung cấp chuyên nghiệp và trường trung cấp nghề; và trường cao đẳng – thống nhất của cao đẳng chuyên nghiệp và cao đẳng nghề. Thực chất là luật này đưa trường cao đẳng chuyên nghiệp tách khỏi giáo dục đại học, và giáo dục đại học chỉ còn trường đại học đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ và tiến sĩ.[26]

Tự chủ, xã hội và quốc tế

Luật định cơ sở giáo dục nghề nghiệp tự chủ trong các hoạt động thuộc các lĩnh vực tổ chức và nhân sự, tài chính và tài sản, đào tạo và công nghệ, hợp tác quốc tế, bảo đảm chất lượng đào tạo theo quy định của pháp luật. Cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập tự bảo đảm toàn bộ kinh phí hoạt động chi thường xuyên và chi đầu tư được thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm toàn diện theo quy định của Chính phủ.[27] Về tính xã hội, luật có quy định rằng doanh nghiệp tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp với vai trò là chủ thể có quyền và trách nhiệm như nhau trong hoạt động giáo dục nghề nghiệp.[28] Toàn bộ chi phí cho hoạt động giáo dục nghề nghiệp được trừ để tính thu nhập chịu thuế. Nội dung này không chỉ quy định trong luật này mà còn được cụ thể hơn trong pháp luật về thuế.[29] Về tính quốc tế, luật có một mục riêng quy định về hợp tác quốc tế, như: quy định các hình thức,[30] liên kết đào tạo với nước ngoài,[31] thành lập văn phòng đại diện của cơ sở nước ngoài tại Việt Nam và văn phòng đại diện của cơ sở giáo dục nghề nghiệp Việt Nam tại nước ngoài,[32] quy định việc công nhận tương đương đối với những người đã tốt nghiệp các trình độ đào tạo nghề nghiệp ở nước ngoài,[33] quy định trình tự, thủ tục công nhận bằng, chứng chỉ giáo dục nghề nghiệp do cơ sở giáo dục nghề nghiệp nước ngoài cấp.[34]

Đào tạo

Trước hết, luật định cơ sở giáo dục nghề nghiệp được quyền tự chủ xác định chỉ tiêu tuyển sinh trên cơ sở điều kiện về số lượng,[35] chất lượng đội ngũ nhà giáo, cơ sở vật chất và thiết bị đào tạo; được tuyển sinh nhiều lần trong năm; được tổ chức xét tuyển, thi tuyển hoặc kết hợp giữa xét tuyển, thi tuyển.[36] Theo luật cũ thì người học sau quá trình học tập phải thi tốt nghiệp, nếu đạt mới được xem xét công nhận và cấp bằng tốt nghiệp.[37] Luật này quy định nếu người học tích lũy đủ mô đun, tín chỉ theo quy định của chương trình đào tạo thì được xét công nhận tốt nghiệp và cấp bằng tốt nghiệp, không phải thi tốt nghiệp cuối khóa.[38] Đối với người tốt nghiệp trình độ cao đẳng được cấp bằng cao đẳng và công nhận danh hiệu kỹ sư thực hành hoặc cử nhân thực hành tùy vào ngành nghề đào tạo.[39]

Trước luật này, tổ chức đào tạo trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp chỉ có phương thức đào tạo theo niên chế thì luật mới định rõ trong tổ chức quản lý đào tạo có thêm 2 phương thức đào tạo mới là đào tạo theo tích lũy mô đun và đào tạo theo tích lũy tín chỉ. Các cơ sở giáo dục có quyền lựa chọn phương thức đào tạo thích hợp.[17] Theo phương thức này, hệ thống giáo dục theo hướng hệ thống mở, liên thông giữa các cấp trình độ đào tạo trong cùng nghề hoặc với các nghề khác hoặc liên thông lên trình độ cao hơn trong hệ thống giáo dục quốc dân; người học được coi là trung tâm của quá trình đào tạo, được học theo năng lực, điều kiện, hoàn cảnh của cá nhân, có thể học nhiều nội dung trong cùng thời gian và được công nhận theo hình thức tích lũy các năng lực; người học có thể học rút ngắn hoặc kéo dài thời gian học tập hoàn toàn phụ thuộc vào năng lực, điều kiện, hoàn cảnh của cá nhân người học.[40] Về chương trình đào tạo, luật định rằng Nhà nước không ban hành chương trình khung như luật cũ, mà giao cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tự chủ xây dựng chương trình đào tạo.[41] Về thời gian đào tạo thì trình độ trung cấp đối với người có bằng tốt nghiệp trung học cơ sở trở lên là từ 1–2 năm học tùy theo nghề đào tạo khi học theo niên chế của luật cũ thì theo quy định luật này là từ 3–4 năm do phải học thêm văn hóa trung học phổ thông.[42] Với người có bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, nếu có nguyện vọng tiếp tục học lên trình độ cao hơn thì phải tích lũy thêm nội dung văn hóa trung học phổ thông. Theo đó, nội dung văn hóa trung học phổ thông không trở thành nội dung bắt buộc đối với người học như luật cũ, không phụ thuộc vào số năm học.[43]

Nhà giáo và người học

Với người học, luật định người học được miễn học phí đối với các đối tượng chính sách xã hội; đối với người học tốt nghiệp trung học cơ sở – lớp 9 – khi học trung cấp,[44][45] đối với những nghề khó tuyển sinh nhưng xã hội có nhu cầu và những ngành nghề đặc thù.[46] Người học được hưởng chính sách nội trú đối với người dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người khuyết tật; người dân tộc Kinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người khuyết tật có hộ khẩu thường trú tại vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo; học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú khi học trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng.[47] Người học sau khi tốt nghiệp được tuyển dụng vào các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, đơn vị sự nghiệp công lập; được hưởng tiền lương theo thỏa thuận với người sử dụng lao động dựa trên vị trí việc làm, năng lực làm việc nhưng không được thấp hơn mức lương tối thiểu, mức lương cơ sở hoặc khởi điểm.[48] Với nhà giáo, luật cũ quy định nhà giáo dạy nghề không có chức danh, không có thang bảng lương riêng; chính sách tôn vinh, đãi ngộ thiệt thòi. Luật này khắc phục các bất cập đó, đã quy định các chức danh đối với nhà giáo trong cơ sở giáo dục nghề nghiệp, quy định thang bảng lương gắn với chức danh,[49] quy định rõ chính sách tôn vinh là nhà giáo nhân dân, nhà giáo ưu tú, kéo dài thời gian làm việc với những nhà giáo có trình độ, học hàm, học vị, có tay nghề cao.[50] Nhà giáo dạy thực hành, vừa dạy lý thuyết thực hành được hưởng phụ cấp ưu đãi theo quy định của Chính phủ.[17][51]